TCMB: Dijital Türk lirası hesapları için bir model tasarımı ön plana çıktı
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) blog sayfası Merkezin Güncesi’nde yer alan “Dijital Türk Lirası: Yarar ve Fırsatlar” başlıklı tahlilde, dijital Türk lirasının, deverana girdikten sonra tamamlayıcı bir ödeme kanalı oluşturulması, finansal kapsayıcılık oranının artırılması, gelişen yenilikçi kullanım alanları için bir taban oluşturulması ve ödemelerde bölünmüşlüğün azaltılması üzere çeşitli katkılar sağlaması beklendiğini belirtildi.
TCMB’nin internet sitesinde TCMB Ödeme Sistemleri ve Finansal Teknolojiler Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Bilgehan Kürşad Öz, Bilişim Uzman Yardımcıları Mustafa Mert Aşkaroğlu ve Enes Karayel ile Danışman Ahmet Semih Tunalı tarafından hazırlanan bir tahlil yayımlandı.
Analizde, TCMB’nin, Merkez Bankası Dijital Parası (Dijital Para) için faaliyetlerine 2020’de kavram ispatı çalışmaları ile başladığı aktarılarak, kavram ispatı çalışmasının muvaffakiyetle tamamlanmasının akabinde Merkez Bankası Dijital Türk Lirası AR-GE Projesi ile çalışmalara devam edildiği bildirildi.
İlk faz kapsamında, gerekli ortamların kurulmasına yönelik çalışmaların 2022’de başlatıldığı ve tıpkı yılın sonunda pilot testlerde Dijital Türk Lirası Sistemi üzerinde birinci ödeme süreçlerinin muvaffakiyetle gerçekleştirildiği anımsatılan tahlilde, pilot testlere 2023’te de devam edilerek birinci fazın tamamlandığı belirtildi.
TCMB’nin, Aralık 2023’te yayımladığı Faz-1 Kıymetlendirme Raporu’nda, projenin bu kademesinde benimsenen mevcut tasarım tercihleri ve yaklaşımlarının ayrıntılı halde kamuoyu ile paylaşıldığı hatırlatılarak, “Faz-2 çalışmaları kapsamında, AR-GE faaliyetlerinin yürütülmesinin yanı sıra dijital Türk lirasının iktisadi, hukuksal ve güvenlik boyutları da kapsamlı olarak ele alınıyor” tabiri kullanıldı.
Analizde, dijital Türk lirasının, sirkülasyona girdikten sonra tamamlayıcı bir ödeme kanalı oluşturulması, finansal kapsayıcılık oranının artırılması, gelişen yenilikçi kullanım alanları için bir taban oluşturulması ve ödemelerde bölünmüşlüğün azaltılması üzere çeşitli katkılar sağlamasının beklendiği aktarıldı.
Halihazırda, TCMB tarafından finansal kuruluşlar üzerinden vatandaşların kullanımına sunulan ödeme sistemlerinin bulunduğu belirtilen tahlilde, şu değerlendirmelere yer verildi:
“Mevcut dijital ödemelerde kullanılan banka parasının sirkülasyonuna ek olarak dijital para sistemi ile Merkez Bankası parasının da dijital olarak anlık ve 7/24 sirkülasyonu sağlanacak. Bankacılık sistemine erişim ve iştirakin yaygın olduğu ülkemizde, finansal kapsayıcılığın projenin öncelikli gayeleri ortasında yer almadığı bedellendiriliyor. Bununla birlikte dijital Türk lirası, dijital ödeme hizmetlerine her vatandaşın erişebilmesini sağlamak için değerli bir fırsat olacak. Vatandaşlar, dijital para hizmetine erişim için kullandıkları finansal aracı kurumlara ödeme süreçleri istikametinden bağımlı olmayacaklar.”
Analizde, dijital Türk lirasındaki yenilikçi kullanım örneklerinin, Türkiye’de önemli bir büyüme potansiyeline sahip olan finansal teknolojiler dalı için kayda paha bir fırsat teşkil edebileceği bilgisi paylaşılarak, bu nedenle dijital paranın Türkiye’deki finansal inovasyon altyapısının temel bir ögesi olarak fonksiyon görmesinin planlandığı kaydedildi.
Ayrıca tahlilde, dijital para etrafında inşa edilebilecek platformlar ile bu maksada daha da yaklaşılmasının beklendiği vurgulandı.
Faz-1 Kıymetlendirme Raporu’nda da söz edildiği üzere, TCMB’nin dijital parayı her türlü dijital ticaret akışında ya da para transferinde kullanılabilecek yeknesak bir değişim aracı olarak da tasarladığı belirtilen tahlilde, maksadın, ülke parasının dijital süreçlerde problemsiz biçimde fonksiyonel kalmasını sağlamak ve kullanım seçimini vatandaşlara bırakmak olduğu bildirildi.
“Dijital para ve kaydi para ortası dönüşümler için mevcut TCMB ödeme sistemleriyle entegrasyon da sağlanmakta”
Analizde, TCMB’nin, dijital Türk lirasını anlık ödeme sistemi FAST’a paralel farklı bir tahlil olarak tasarladığının altını çizilerek, şunlar kaydedildi:
“Vatandaşların kullanımına sunulan dijital merkez bankası parası ile tamamlayıcı bir ödeme kanalının varlığı, nakdî egemenliğin sürdürülmesine hizmet edebilir ve hem kullanıcı tercihleri için çeşitlilik hem de harikulâde durumlar için yedeklilik sağlayabilir. Mevcut ödeme sistemleri altyapıları üzerine inşa edilen ve merkez bankası parasını kullanıcıya sunan ek bir ödeme kanalı kurulması mümkün olmakla birlikte bu türlü bir tahlil mevcut sistemlere direkt bağımlı olunması sebebiyle istenilen yedekliliği sağlayamaz. Bu bağlamda, dijital para için farklı bir sistem geliştirilmekle birlikte dijital para ve kaydi para ortası dönüşümler için mevcut TCMB ödeme sistemleriyle entegrasyon da sağlanmakta.”
Bankacılık sistemindeki yaygın iştirake karşın dijital ödemelerin ve erişimin geliştirilmesi için hala alan bulunduğu aktarılan tahlilde, nakit özelliklerini de içeren bir biçim olarak dijital paranın, banka hesabı bulunmadan da herkes tarafından kullanılabileceği belirtildi.
Analizde, bu nedenle dijital Türk lirası hesapları için banka hesabı gerektirmeyen bir model dizaynın ön plana çıktığı söz edilerek, iki katlı model gözetilmekle birlikte ödeme ve transfer süreçleri için muhakkak bir finansal aracı kuruma bağımlılık oluşmamasının hedeflendiği aktarıldı.
Dijital Türk lirası hesaplarının tüm vatandaşların kullanımına sunulduğunda, dijital ödemelerin ve transferlerin artmasının beklendiği vurgulanarak, şu değerlendirmelerde bulunuldu:
“Dijital Türk lirası kullanımıyla artacak dijital kapsayıcılığın, mevcut hizmetlerin yaygınlaşmasına ve yeni hizmetlerin ortaya çıkmasına katkı sağlayacağı, böylelikle finansal kapsayıcılığa olumlu tesir edeceği öngörülüyor. Dijital Türk lirası, farklı bir programlanabilirlik katmanında akıllı ödemeleri mümkün kılacak. Bu katmanda kamu kurumları ve farklı lisanslı aktörler programlanabilir ödemelerin geliştirilmesi ve kullanımında yer alabilecek.
Detaylandırmak gerekirse, akıllı ödeme akışlarının oluşturulmasında tek sorumluluğun merkez bankalarına verilmesi inovasyon kapasitesini engelleyebilir. Bunun yerine, işbirliğine dayalı geliştirme ortamlarını entegre eden, evvelce belirlenmiş standartlarla irtibatı mümkün kılan ve bu sayede inovasyonun desteklenmesine yardımcı olacak platformlar kurulabilir. Bu durum, programlanabilir ödemeler bileşenlerini geliştirme ve kullanma taraflarından programlanabilirlik katmanı içerisinde bir teşvik modeli kurgusuna işaret ediyor.”
“Dijital para, çevrim dışı da kullanılabilen yasal bir ödeme aracı olarak ödemelerde yeknesaklık sağlayabilir”
Ulaşım, yemek, ödül yahut çocuklara yönelik çeşitli uygulamaların halihazırdaki farklı dijital ödeme tahlillerine örnekler olarak sayılabileceği belirtilen tahlilde, bu açıdan dijital paranın, çevrim dışı da kullanılabilen yasal bir ödeme aracı olarak ödemelerde yeknesaklık sağlayabileceği, buradaki kilit noktanın ise dijital para kullanmanın zarurî olmaması ve kullanıcıların kendi tercihleri doğrultusunda dijital para ile ödeme yapmayı seçebiliyor olması olarak gösterildi.
Analizde, dijital Türk lirasının temelini oluşturan teknolojilerin süratle geliştiği ve değiştiği göz önüne alındığında dijital Türk lirasının geliştirilmesinde dinamik bir yaklaşımın benimsenmesinin gerektiğine dikkati çekerek, şu tabirler yer aldı:
“Hesaplama gücündeki daima artış, dağıtık defter teknolojilerindeki yenilikçi yaklaşımlar ve siber güvenlik alanındaki yeni sorunlar ile tahlilleri üzere birçok faktör yakın ve uzak gelecekte dijital Türk lirasının sürekliliğinde kritik değere sahip olabilir. Dijital Türk lirasının kuantum bilişim dahil dinamik teknoloji ortamına ahenk sağlayabilmesi için, AR-GE faaliyetlerinin tedavül sonrasında da devam etmesi bekleniyor.”
